Στα μονοπάτια της Ικαρίας, Αύγουστος 2012

Περιπλέοντας: Μαγγανίτη – Καρκινάγρι- “Κάβο Πάπα”

Πρωί-πρωί, απολαμβάνοντας το αιγαιοπελαγίτικο χάραμα στην αυλή του φιλόξενου σπιτικού, κατηφορίζουμε για το λιμανάκι όπου το καΐκι της γραμμής Αγ. Κήρυκος-Καρκινάγρι θα μας μεταφέρει στο Καρκινάγρι. Περιπλέοντας στις ακτογραμμές διαγράφονται τα όρια του Μαγγανίτη στις σκιές των τεράστιων βράχων που ανυψώνονται απότομα για να στηρίξουν στις πλάτες τους σαν γίγαντες τις κορυφές και το οροπέδιο του νησιού. Με την ανατολή του Ήλιου φωτίζονται πρόσωπα και πράγματα. Δέος μας κατακλύζει στο αντίκρισμα των ανάγλυφων σμιλευμένων από το κύμα της θάλασσας βράχων που αναδύονται σαν αγάλματα θεών και ημίθεων μέσα από τη θάλασσα! Σπήλαια περίτεχνα σκαλισμένα που στους κρυφούς τους κόρφους φωλιάζουν Νηρηίδες, νύμφες των θαλασσών. Αυτοί οι γρανιτένιοι πανύψηλοι βράχοι παρατηρώντας τους μέσα από τη θάλασσα, καθώς απομακρυνόμαστε, φαντάζουν σαν τα ψηλά βουνά της Ηπείρου!

Ο ορίζοντας αργά–αργά ξεδιπλώνεται, τα σχήματα πλησιάζουν και το καΐκι με το χορευτικό του ρυθμό προσεγγίζει το λιμανάκι στο γραφικό Καρκινάγρι. Εδώ κατεβαίνουμε και προχωρώντας στα δρομάκια του χωριού αναζητάμε ένα καφενείο για να απολαύσουμε ένα πρωινό με το Ικαριώτικο «ραχάτι». Το χωριό δεν έχει ξυπνήσει ακόμη, όλα είναι κλειστά. Ανηφορίζουμε και συναντάμε το φούρνο που διαθέτει αυλή με τραπεζάκια και καρέκλες. Προ πάντων σερβίρει και καφέ. Αράζουμε και απολαμβάνουμε,…… (μη ξεχνάμε, βρισκόμαστε στην Ικαρία!…). Ως «από μηχανής θεός» εμφανίζεται στην παρέα μας ο Σίμος, καπετάνιος και πρώην φαροφύλακας στον Κάβο Πάπα. Χρόνια φίλοι και συντοπίτες με τον Κώστα, με ευχαρίστηση προσφέρεται να μας πάρει με το καΐκι του και να συνεχίσουμε τον περίπλου ως το ακρωτήρι του Κάβου Πάπα. Στο μικρό λιμανάκι είναι δεμένο το καΐκι στο οποίο καταχαρούμενοι ανεβαίνουμε και ο περίπλους συνεχίζεται!…..

Προσαράζουμε στη μικρή παραλία με το εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου που δεν ξεχωρίζει από μακριά έτσι όπως είναι κτισμένο με την πέτρα του τοπίου, λιτό και φυσικό! Το μονοπάτι αριστερά, στην απότομη κοφτή βραχώδη πλαγιά, που δύσκολα διακρίνεται, οδηγεί στο φάρο. Αυτό ακολουθούσαν οι φαροφύλακες πριν γίνει ο δρόμος που συνδέει τη βόρεια πλευρά του νησιού με το Καρκινάγρι. Το ανεβαίνουμε με προσοχή και σε λίγα λεπτά βρισκόμαστε στη δυτική άκρη του νησιού.

Ο Σίμος μας αφηγείται την ιστορία του Φάρου που έχει έντονα τα σημάδια της εγκατάλειψης. Ο Φάρος λειτούργησε για πρώτη φορά το 1890 και κατασκευάστηκε από Γαλλική εταιρία κατά παραγγελία της ειδικής εταιρίας φάρων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το ύψος του κυλινδρικού του πύργου είναι 11 μέτρα και το εστιακό του ύψος είναι 65 μέτρα. Σύμφωνα με την παράδοση το όνομά του το πήρε από τον πάπα που ναυάγησε στο Ικάριο απέναντι ακριβώς από το σημείο που βρίσκεται ο φάρος... Ατενίζοντας αυτό το πέλαγος, το Ικάριο, όπου ο άνεμος ανεμπόδιστος λυσομανάει από Θράκη μέχρι Κρήτη, ο νους ανακαλεί τους στίχους του ποιητή Οδ. Ελύτη:

 

«ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΟΡΕΣ ΑΝΕΜΟΙ που ιερουργούνε

Που σηκώνουν το πέλαγος σα Θεοτόκο

Που φυσούν και ανάβουνε τα πορτοκάλια

Που σφυρίζουν στα όρη κι έρχονται

Οι αγένειοι δόκιμοι της τρικυμίας

Οι δρομείς που διάνυσαν τα ουράνια μίλια

Οι Ερμήδες με το μυτερό σκιάδι και του μαύρου καπνού το κηρύκειο

Ο Μαΐστρος, ο Λεβάντες, ο Γαρμπής

Ο Πουνέντες, ο Γραίγος, ο Σιρόκος

Η Τραμουντάνα, η Όστρια

 

Στον ύμνο του «Άξιον Εστί» αφιερωμένο στον κόσμο της Ελλάδας ο ποιητής μαζί με τα βουνά, τα λουλούδια, τα δέντρα, τα νησιά, τις γυναίκες, υμνεί και τους σημάντορες ανέμους, την αγωνία των καραβιών στην άγνωστη Σειρήνα!

Κατεβαίνοντας στη γραφική παραλία των φαροφυλάκων δεν αντιστεκόμαστε στο κάλεσμα της σπινθηροβόλας θάλασσας και χαιρόμαστε την αγκαλιά της! Ο καιρός όμως έχει γυρίσματα στο ακρωτήρι του Πάπα και ο καπετάνιος με το μικρό καΐκι του ετοιμάζεται να σαλπάρει από τον κάβο με τους «σημάντορες ανέμους». Επιστρέφοντας το μάτι είναι κολλημένο σαν πεταλίδα στα σπήλαια που έχει τόσο περίτεχνα ζωγραφίσει το κύμα της θάλασσας στο πέρασμα του χρόνου. Γλύπτης μοναδικός και αριστουργηματικός ο χρόνος στους θαλάσσιους βράχους! Εδώ κατοικούν θεϊκά πλάσματα της λήθης και της φαντασίας, ονειρικά φτερουγίσματα……….

Ταξιδεύοντας μεταξύ φαντασίας και λήθης στο Ικάριο πέλαγος προσαράζουμε στην παραλία «Τραπάλου». Εδώ, ενδιάμεσα Καρκινάγρι και Μαγγανίτη, βρίσκεται ένας μικρός οικισμός, στο χείλος μιας ρεματιάς που κατεβαίνει από το βουνό για να σμίξει με τη θάλασσα και να σχηματιστεί μια όμορφη παραλία.

Μετά τις βουτιές στα διάφανα νερά, πάλι στο καΐκι του Σίμου για να επιστρέψουμε στο Καρκινάγρι. Το Καρκινάγρι, ψαροχώρι όπως μαρτυρεί και το όνομά του, ριζωμένο σε δυο πλαγιές, νοτιοδυτικά του νησιού, ανήκει στο Δήμο των Ραχών και επικοινωνεί με οδικό δίκτυο με τις Ράχες. Το καΐκι αράζει στη θέση του δίπλα από άλλα καΐκια στο κλειστό, προφυλαγμένο από τους ανέμους λιμανάκι. Ενθουσιασμένοι από τη θαλάσσια περιήγησή μας δεν ξέρουμε πώς να ευχαριστήσουμε το Σίμο. Σε μια από τις ταβέρνες του χωριού δίπλα στη θάλασσα γευόμαστε την τοπική μαγειρική περιμένοντας το καΐκι της γραμμής για να επιστρέψουμε στο Μαγγανίτη….

 

Στα χνάρια του παλιού μονοπατιού: Μαγγανίτη – Ράχες

Γεμάτοι ενέργεια από τη θαλασσινή αύρα και όρεξη για δράση στο ξημέρωμα της μέρας ετοιμαζόμαστε για τον καθαρισμό και τη σήμανση του παλιού μονοπατιού που οδηγεί από το Μαγγανίτη στις Ράχες. Όλοι συνεπείς, στις 6:30 το πρωί από το «Καλαμονάρι» μεταφερόμαστε με αυτοκίνητο στο κέντρο της περιοχής «Μεγάλο Περιβόλι». Από εδώ ξεκινάει το παλιό μονοπάτι που συνδέει το χωριό με την περιοχή των Ραχών. Ο παλιός οικισμός του Μαγγανίτη, ο οποίος εκτεινόταν από τη θέση «Σήραγγα», βορειοδυτικά, έως την παλιά εκκλησία του Ταξιάρχη βορειοανατολικά, βρίσκεται εδώ. Το μονοπάτι πέτρινο ξεχωρίζει μέσα στην περιοχή που κατοικείται ακόμη. Στην αρχή δε συναντάμε δυσκολία στον καθαρισμό του. Απομακρύνουμε θάμνους και κόβουμε κλαριά από πουρνάρια κυρίως που εμποδίζουν το πέρασμα. Καθώς ανεβαίνουμε και πλησιάζουμε στο σημείο του «Σήραγγα» το μονοπάτι γίνεται αδιαπέραστο! Ε!, αυτό χρειάζεται διάνοιξη, όχι απλό καθαρισμό! Τεράστια δέντρα από κουμαριές, πουρνάρια, πεύκα και ανυψωμένοι θάμνοι από ρείκια… διαπλέκονται σχηματίζοντας φράχτη! Είναι απερίγραπτη η δύναμη της ομάδας που κατάφερε χωρίς να έχει και τα κατάλληλα εργαλεία να διανοίξει το μονοπάτι σε αρκετή έκταση του Σήραγγα! Ευτυχώς, το μονοπάτι είναι σκιερό λόγω της πυκνής βλάστησης και έτσι δε μας κουράζει και ο καυτός ήλιος του καλοκαιριού.

Κατάκοποι από την προσπάθεια της πρώτης διάνοιξης κοντά «στη βρύση του Αλέξανδρου», όπου βρίσκεται και η παραδοσιακή ξεχασμένη κατοικία του, καθόμαστε για να ξεκουραστούμε λιγάκι. Μαζί μας είναι και ο Νίκος Πυλαράς, εκπροσωπώντας τον Εξωραϊστικό Πολιτιστικό Σύλλογο Μαγγανιωτών, καθώς και ο Κώστας ο Μανώλης, καλός αφηγητής της ιστορίας του τόπου του. Μαθαίνουμε, λοιπόν, ότι σε αυτή τη νότια άκρη της Ικαρίας στις κατεβασιές του Αθέρα οι πρώτοι κάτοικοι, αγρότες, ήρθαν από το χωριό της Μεσαριάς «Πετροπούλι».  Ακριβώς εδώ δημιουργήθηκε η πρώτη κοινότητα του Μαγγανίτη που το όνομα καταδηλώνει την αφθονία Μαγγανίου στα πετρώματα. Η ονομασία της περιοχής «Μεγάλο Περιβόλι» μαρτυρεί το γόνιμο του εδάφους με τα άφθονα νερά που κατεβάζει το βουνό και ευνοεί τις καλλιέργειες. Άλλωστε αυτό είναι φανερό και σήμερα. Υπάρχουν πολλά περιβόλια και πολύ πυκνή βλάστηση.

 Οι «Μανώληδες» ήταν από τους πρώτους κατοίκους στην περιοχή αυτή. Όμως ο Μαγγανίτης μετά το 1900 ανέπτυξε μεγάλη ναυτιλία και έγινε γνωστός για τα καΐκια του και τους καλούς ναυτικούς του. Στην περίοδο αυτή απαριθμούσε 1500 κατοίκους. Σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι ανέρχονται στους 150 , συνταξιούχοι οι περισσότεροι που είχαν μεταναστεύσει στην Αμερική, όπως οι περισσότεροι κάτοικοι της Ικαρίας. Το καλοκαίρι συγκεντρώνει 1500 σχεδόν  κaτοίκους που έρχονται από την Αμερική αλλά και από το «κλεινόν άστυ» όπου διαμένουν. Οι κάτοικοι από τις Ράχες και τα γύρω χωριά πηγαινοέρχονταν από αυτό το μονοπάτι με τα  μουλάρια τους κουβαλώντας τα προϊόντα τους για να τα μεταφέρουν με τα Μαγγανιώτικα καΐκια και να τα πουλήσουν στον Αγ. Κήρυκο, στη Σμύρνη, τη Σύρο και σε όποιο λιμάνι μπορούσαν….

Καιρός όμως να συνεχίσουμε τις Ηράκλειες προσπάθειες! Οι εικόνες μαρτυρούν το γεγονός και τα σχόλια είναι ίσως περιττά. Καθώς προχωράμε καθαρίζοντας και σηματοδοτώντας, συναντάμε πάλι συστάδα δέντρων που έχει σχηματίσει «τοιχοποιΐα». Και στο μέρος αυτό μας παίρνει αρκετό χρόνο η διάνοιξη κόβοντας κορμούς δέντρων με χειροκίνητα πριόνια και καθαρίζοντας, αλλά στο τέλος, αντικρίζοντας το αποτέλεσμα πόσο χαιρόμαστε που τα καταφέραμε!

Μερικά βήματα αριστερά του μονοπατιού μέσα στο δάσος, καθώς ανεβαίνουμε, προβάλλει ένα εγκαταλελειμμένο πλέον σπίτι χαρακτηριστικό της Ικαριώτικης αρχιτεκτονικής. «Αυτό το σπίτι  ανήκε στον τσέλιγκα Στελιανό. Στο χωριό κατέβαινε μόνο κάθε Πάσχα και ήταν ντυμένος πάντα με την παραδοσιακή φορεσιά» μας πληροφορεί ο «αφηγητής» μας. Παρατηρώντας το σπίτι, (αν και ερείπιο), μέσα σ’ αυτό το δάσος, δεν μπορείς παρά να σκεφτείς πόσο αρχιτεκτονημένα από το αισθητήριο και τις ανάγκες των ανθρώπων που τα κατοικούνε ήταν όλα! Αισθητή η σχέση του κάθε συνόλου με το χώρο που το περιβάλλει. Όλα φτιαγμένα σε ανθρώπινη κλίμακα! Στο τέλος της περίφραξης η οποία οριοθετεί την ιδιόκτητη γη με τη δασική, στην Πορειά, όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, σταματάμε τον καθαρισμό και τη σήμανση του μονοπατιού.

Επιστρέφοντας, μετά από αρκετές ώρες εργασίας, κουρασμένοι και διψασμένοι στο πρώτο σπίτι που συναντάμε δεξιά μας καθώς κατεβαίνουμε για το χωριό, σταματάμε για να σβήσουμε τη δίψα μας. Είναι το φιλόξενο σπίτι του Βασίλη Πυλαρά, του ταξιτζή που μας μετέφερε από τον Εύδηλο! Τον συναντάμε με τη γυναίκα του και μας υποδέχονται χαρούμενοι προσφέροντάς μας παγωμένο ντόπιο καρπούζι, (βάλσαμο για κείνη τη στιγμή!), αλλά ακολουθούν και νοστιμότατοι κολοκυθοκεφτέδες που μόλις είχαν βγει από το τηγάνι. Αναζωογονημένοι από τα καλούδια που γευτήκαμε, ακολουθούμε το πέτρινο μονοπάτι που μας βγάζει σε άσφαλτο. Βιαζόμαστε να φτάσουμε στο «Καλαμονάρι» και από κει να πάρουμε το μονοπάτι μέσα από το κτήμα του Κώστα που βγάζει στη «δική του» βραχώδη «παραλία». Αποθεραπεία και χαλάρωση στα βαθιά νερά του Ικάριου!……..

 

Πεζοπορώντας και ιστορώντας από το Μαγγανίτη στη Λαγκάδα

Ξεκινώντας πρωί από το «Καλαμονάρι» συναντάμε δεξιά μας το παλιό μονοπάτι το οποίο ανεβάζει μέσα από περιβόλια και πυκνή βλάστηση στο κέντρο του παλιού οικισμού, όπου διακλαδίζονται τα μονοπάτια που ενώνουν το Μαγγανίτη με τη βόρεια πλευρά του νησιού. Εκεί ακριβώς που αρχίσαμε τη σήμανση και τον καθαρισμό την προηγούμενη μέρα. Ανεβαίνουμε και χαιρόμαστε που βαδίζουμε πάνω στα «κόπια μας!». Βγαίνοντας έξω από την περίφραξη το μονοπάτι είναι καθαρό και μόνο μερικά κλαδιά από Κουμαριές, «άντρακλες», εμποδίζουν το άνετο ανέβασμα ενός πεζοπόρου. Ανεβαίνοντας στο σημείο όπου η θέα από ψηλά του Μαγγανίτη είναι καταπληκτική, κάνουμε την πρώτη στάση.

Συνεχίζουμε την ανάβαση σ’ ένα πράγματι μυθικό βραχόκοσμο! Σαν αγάλματα θεών φιλοτεχνημένα από εμπνευσμένο καλλιτέχνη προβάλλουν οι τεράστιες πέτρες καθώς προσεγγίζουμε το σημείο όπου βρίσκεται η πηγή που τροφοδοτεί το Μαγγανίτη με πόσιμο νερό, το «Βρυχάρι».  Σε πέτρινη στέρνα συγκεντρώνεται το νερό το οποίο διοχετεύεται με σωλήνες στο χωριό. Υπάρχουν βρύσες στους δρόμους με πόσιμο νερό που κατεβαίνει από το βουνό. Το μονοπάτι σε ορισμένα σημεία έχει χαλάσει από τις κατολισθήσεις και χρειάζεται αποκατάσταση. Πατώντας στην κορυφογραμμή αγναντεύουμε την Πάτμο νότια στον ορίζοντα και τα μικρά νησάκια, Αρκοί. Μετά από τρεις ώρες πορεία με τις ανάλογες στάσεις φθάνουμε στο οροπέδιο «Αμμούδια».

Κατευθυνόμαστε προς το καταφύγιο, γνωστό ως «το σπιτάκι της μαμής». Εδώ υπάρχει καλοδιατηρημένη ξύλινη ταμπέλα με τα μονοπάτια και τις αποστάσεις. Καθόμαστε στο παγκάκι για να ξεκουραστούμε από την ανάβαση. Παρακολουθούμε με πολύ ενδιαφέρον την ιστορία αυτού του μικρού σπιτιού. Σαν παραμύθι ακούγεται το γεγονός ότι μια γυναίκα, μαμή από το Μαγγανίτη είχε πάει στις Ράχες για να ξεγεννήσει μια ετοιμόγεννη γυναίκα και καθώς επέστρεφε στο χωριό της, σ’ αυτό ακριβώς το σημείο, τη βρήκε μια μεγάλη κακοκαιρία που κινδύνευσε να πεθάνει. Όμως σώθηκε η γυναίκα και υποσχέθηκε στον εαυτό της να κτίσει εδώ αυτό το μικρό καταφύγιο για τους αγωγιάτες και πεζοπόρους που συναντούν στο διάβα τους το θυμωμένο «Ποσειδώνα» και τις «σειρήνες».

Κατευθυνόμαστε δυτικά διασχίζοντας το «οροπέδιο της Εριφής» και προσεγγίζοντας αριστερά μας την κορυφή «Μέλισσα». Συνεχίζουμε την πορεία μας προς τη Λαγκάδα. Συναντάμε χωματόδρομο που τον αφήνουμε στα δεξιά μας και ακολουθούμε μονοπάτι χωρίς σήμανση που μας οδηγεί πάλι σε δρόμο τον οποίο διασχίζουμε ανεβαίνοντας σε πλαγιά του οροπεδίου «Πέζι». Από το ύψωμα αντικρίζουμε βόρεια την περιοχή των Ραχών και κατεβαίνοντας συναντάμε το χωματόδρομο που οδηγεί στη Λαγκάδα. Είναι Δεκαπενταύγουστος και τα βιολιά από το μεγάλο πανηγύρι της Λαγκάδας αντηχούν σε όλο το τοπίο στη δυτική άκρη του «Πέζι».

Στην εποχή της «αφάνειας», όπως χαρακτηρίζονται τα χρόνια των πειρατών και των κουρσάρων, η ζωή ήταν συγκεντρωμένη εδώ στα ορεινά, προστατευμένη από τους εχθρούς που ξέβραζε η θάλασσα! Η Λαγκάδα ήταν το κέντρο αυτοδιοίκησης με τις αρχές της αυτονομίας, της αλληλεγγύης, της κοινοκτημοσύνης  και της ελευθερίας. Τα μονοπάτια αποτελούσαν εκείνα τα χρόνια μοναδικούς πόλους επικοινωνίας μεταξύ όλων των ορεινών οικισμών για τους ανθρώπους που μετέφεραν με τα μουλάρια τα προϊόντα τους.

Μετά από οκτώ ώρες πορεία, μπαίνουμε στο χορό και εκστασιαζόμαστε με τη Διονυσιακή ατμόσφαιρα αυτού του πανηγυριού που δεν εκπέμπει πλέον κανένα παραδοσιακό χρώμα, αλλά εντυπωσιάζει και συγκινεί το πλήθος της νεολαίας που χορεύει τον Ικαριώτικο αγκαλιασμένη………

Στην αύρα της διάσχισης: Μαγγανίτη – Μεσαριά

Από την προηγουμένη μέρα έγιναν οι προετοιμασίες για τη σήμανση και τον καθαρισμό του μονοπατιού που ενώνει το Μαγγανίτη με τα χωριά Πετροπούλι και Κοσοίκια της Μεσαριάς. Ξημερώματα στην καρότσα του αγροτικού του Στέλιου, γείτονα και φίλου του Κώστα αναχωρούμε για τον Αγ. Δημήτριο, στο τέλος του δάσους του Ράντη. Το δάσος του Ράντη αποτελείται στη μεγαλύτερη έκταση του από ένα μοναδικό είδος βελανιδιάς, τον «Άργιο» και κουμαριάς, τον «Άντρακλα». Βρίσκεται στην κεντρική Ικαρία με τα χωριά Φραντάτο, Πετροπούλι και Κοσοίκια βορειοανατολικά και νοτιοδυτικά εκτείνεται μέχρι το παλιό μονοπάτι προς Ράχες, «Παπουτσοκρύφτη», «Μεγάλοφο» και «Αρνοπέζα». Συγκαταλέγεται ανάμεσα στα τρία παλαιότερα δάση της Ευρωπαϊκής Ηπείρου και παρουσιάζει μοναδικό οικολογικό ενδιαφέρον. Η περιοχή θεωρείται «προστατευόμενη», αλλά, σε μεγάλη έκτασή της η νοτιοδυτική της πλευρά έχει καταστραφεί από την υπερβόσκηση και μάλλον την αδιαφορία των αρμόδιων….

Αφήνουμε το αυτοκίνητο στην άκρη του δρόμου και ανεβαίνουμε το μονοπάτι απέναντί μας. Προχωράμε στο ρουμάνι του Ράντη και σε λίγα μέτρα συναντάμε αυτό το εντυπωσιακό και μοναδικό είδος βελανιδιάς που ανυψώνεται με τον παχύ κορμό της και περιπλέκεται με τα καταπράσινα κλαδιά της σχηματίζοντας σκιά πλούσια και απολαυστική τις καυτές μέρες. Φθάνουμε ακριβώς στο σημείο όπου διασταυρώνονται τα μονοπάτια της περιοχής. Στο σημείο αυτό πρέπει να τοποθετηθεί πινακίδα. Βρισκόμαστε πάνω στο κεντρικό μονοπάτι που ενώνει τη Μεσαριά με το Μαγγανίτη. Προχωράμε όλοι μαζί έως τη θέση «Παπουτσοκρύφτης», ( 900 μ.), όπου η θέα προς το πέλαγος και το Μαγγανίτη είναι μοναδική και χωριζόμαστε σε δυο ομάδες:

Η πρώτη ομάδα με οδηγό το Στέλιο, που γνωρίζει καλά την περιοχή, κατευθύνεται βόρεια, προς το χωριό Πετροπούλι. Η σήμανση στους κορμούς των δέντρων γίνεται με βαμμένα κίτρινο χρώμα σήματα, αλλά η διαδικασία είναι πολύ χρονοβόρα γιατί συναντάμε πολλά ξερά κλαδιά, πεσμένα δεξιά και αριστερά. Έτσι, απαιτεί χρόνο και πολύ κόπο ο καθαρισμός του δέντρου και του μονοπατιού. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί και την εγκατάλειψη του οικολογικού αυτού μνημείου. Από τα πολλά ξερά που είναι πεσμένα, το δάσος κινδυνεύει και από πυρκαγιά. Φανταζόμαστε τι θα ήταν αυτό το δάσος σήμερα για την Ικαρία αν δεν είχε ζήσει το νησί την περίοδο της μεγάλης πείνας κατά την οποία οι κάτοικοι ξερίζωναν τις βελανιδιές αυτές για να πουλήσουν το ξυλοκάρβουνο! Όμως και τώρα οι ευαισθητοποιημένοι οικολογικά άνθρωποι μπορούν να συμβάλουν στη συντήρηση και διάσωση των πηγών ζωής! Καταβάλλοντας μεγάλες προσπάθειες με τα πενιχρά μέσα που διαθέτουμε καταφέραμε να φθάσουμε κοντά στα «φραξίμια», περιοχή με εγκαταλελειμμένα αμπέλια.

Η δεύτερη ομάδα με το συντονιστή μας, που έχει περπατήσει άπειρες φορές αυτά τα μονοπάτια, κατευθύνεται προς το Μαγγανίτη. Παπουτσοκρύφτης! Η ονομασία του βουνού που σκιάζει το Μαγγανίτη. Εκεί που τελειώνει η ανηφόρα και αρχίζει το ομαλό πάτημα στην κορυφογραμμή. Τα ονόματα των υψωμάτων διηγούνται την ιστορία της φύσης σα να περιγράφουν παραμυθένιες ιστορίες. Έτσι και εδώ το όνομα του υψώματος «παπουτσοκρύφτης» αποκαλύπτει τη δική του ιστορία. Όταν πήγαιναν οι κάτοικοι του Μαγγανίτη στα πανηγύρια των χωριών της Μεσαριάς και των Ραχών για να μη χαλάσουν τα καλά τους τα παπούτσια περπατώντας στα ανηφορικά πέτρινα μονοπάτια, τα κρατούσαν στο χέρι και όταν έφθαναν στην κορυφή, (στα 900 μ. υψόμετρο από τη θάλασσα), έκρυβαν στο βράχο τα παλιά τους παπούτσια και φορούσαν τα καλά τους για να πάνε στα πανηγύρια καλοντυμένοι. Τα πανηγύρια τότε έπαιζαν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων.

Το μονοπάτι κατεβαίνει ομαλά με αρκετά γυρίσματα. Η βλάστηση από «γλυστροκουμαριές», σχοίνα, ρείκια, θυμάρια και άλλους θάμνους εδώ είναι περιορισμένη. Οι θάμνοι που το καλύπτουν είναι κυρίως το ρείκι, (άναμμα το λένε οι ντόπιοι και αναμματόμελο το μέλι από τα άνθη του), τα πουρνάρια και οι κουμαριές. Πολλές πέτρες επίσης είναι πεσμένες από τους βράχους στα πλάγια. Αντλώντας δύναμη από την αύρα του απέραντου γαλάζιου, που απλώνεται αριστερά μας καθώς δουλεύουμε, οι ώρες περνούν ανεπαίσθητα.

Ωστόσο, όσο και αν η θέα ξεκουράζει το μάτι, μετά το μεσημέρι ο ήλιος γίνεται πολύ σκληρός και η ζέστη αφόρητη. Στο σημείο όπου οι πέτρες με τις οποίες ήταν κτισμένο το μονοπάτι έχουν φύγει  από τις κατεβασιές της ρεματιάς το πέρασμα δυσκολεύει. Το μονοπάτι στο σημείο αυτό χρειάζεται μαστόρους που ξέρουν να εναρμονίζουν την πέτρα και να τη στερεώνουν. Αριστερά, καθώς κατεβαίνουμε, στη βραχώδη πλαγιά, μόλις που διακρίνεται μέσα στα βράχια το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Στο μέρος αυτό υπήρχε παλαιότατος οικισμός. Στο σημείο αυτό σταματάμε τον καθαρισμό. Αρκετή δουλειά για σήμερα! Κουβαλώντας τα εργαλεία στην πλάτη κατεβαίνουμε το μονοπάτι που μας βγάζει στο «Καλαμονάρι».

Από τον ηλιόβλητο Μαγγανίτη στη σκιόφιλη Μεσαριά

Στο σκηνικό της προηγούμενης μέρας συνεχίζουμε σημάνσεις και καθαρισμούς μέχρι το τέλος του μονοπατιού. Η πρώτη ομάδα ολοκληρώνει το έργο της φθάνοντας στο χωριό Πετροπούλι που ήταν ο στόχος. Η δεύτερη ομάδα ολοκληρώνει το έργο της φθάνοντας στο «Καλαμονάρι», όπου τελειώνει το μονοπάτι για όσους το κατεβαίνουν και αρχίζει για όσους το ανεβαίνουν. Επιτέλους, εγκαινιάζουμε τη σήμανση και τον καθαρισμό στο ιστορικό μονοπάτι που συνδέει το Μαγγανίτη με τα χωριά Κοσοίκια και Πετροπούλι της Μεσαριάς!

Η πορεία διαρκεί περίπου 4 ώρες. Και εδώ στο «Καλαμονάρι» εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι αγρότες από το Πετροπούλι. Το νερό που έχει η περιοχή ευνόησε τις καλλιέργειες και παράλληλα την ανάπτυξη του οικισμού. Η παραστατική και αβίαστη αφήγηση μας μεταφέρει δύο αιώνες πίσω, εποχή όπου κτίστηκε η αγροτική κατοικία στο κτήμα όπου διαμένουμε. Οι «Κοτσορέδες», (ρε, κοτσέ, δηλ. κουτσέ!), ήταν οι πρώτοι κάτοικοι εδώ. Το σπίτι αυτό σαν Μουσείο ζωντανεύει μνήμες ανθρώπων μέσα από τα γεωργικά εργαλεία που με ιδιαίτερη επιμέλεια και σεβασμό διαφυλάσσονται για να μας διδάξουν ένα άλλο τρόπο ζωής.

Οι στίχοι του ποιητή Σεφέρη εκφράζουν καλύτερα το θαύμα των «γυμνών» ελληνικών νησιών:

Μας φαίνεται παράξενο που κάποτε μπορέσαμε να χτίσουμε

Τα σπίτια τα καλύβια και τις στάνες

Και οι γάμοι μας, τα δροσερά στεφάνια και τα δάχτυλα

Γίνουνται αινίγματα ανεξήγητα για την ψυχή μας…..

Περιήγηση στο μύθο και στην ιστορία…

Τίποτα δεν είναι πιο θαυμαστό από αυτό το ξύπνημα μπροστά στην εικόνα μιας θάλασσας που αλλάζει συνεχώς μορφή. Τα νησιά που σήμερα  μπορεί να είναι για μας τόπος ρομαντικής φυγής, δε λένε τα ίδια πράγματα για εκείνους που υπήρξαν κάποτε τόποι εξορίας και γνώρισαν τη σκοτεινή τους όψη… Η μέρα προσφέρεται για περιήγηση.

Αφήνοντας τον φουρτουνιασμένο Μαγγανίτη κατεβαίνουμε στον Αγ. Κήρυκο, την πρωτεύουσα του νησιού. Εδώ η γαλήνη της θάλασσας διαδέχεται την αταραξία του Ικάριου πελάγους. Κατευθυνόμαστε προς το ανατολικό ακρωτήρι προσπερνώντας το χωριό Φάρο με τη γνωστή παραλία του και φτάνουμε στο Δράκανο. Αρχαία πόλη υπήρξε εδώ με ακρόπολη που χρονολογείται στον 5^ο αι. π.Χ. Ο Πύργος είναι τα  μοναδικά μνημεία που στέκουν ακόμη εκεί για να μαρτυρούν την ιστορία τους. Ο Πύργος ύψους 10 μ. αποτελούσε σημαντικό παρατηρητήριο του νησιού από τους ελληνιστικούς χρόνους. Οι Ικαριώτες ευρηματικοί, βασισμένοι σε δικές τους τεχνικές, είχαν κατασκευάσει επτά πύργους που λειτουργούσαν ως «φρυκτωρίες» κατά μήκος της ακτής για να προλαβαίνουν και να αποκρούουν τις επιθέσεις από τους εχθρούς. Στον ορίζοντα ανατολικά αναδύεται η Σάμος με την κορφή του «Κέρκη» να σκιάζει τις δυτικές ακτές του νησιού. Οι Φούρνοι, αυτό το σύμπλεγμα από σφιχταγκαλιασμένες βραχονησίδες δίνουν το δικό τους χρώμα πάνω σε μια θάλασσα βιολέτας. Αυτός ο τόπος σαν παλιό ακρόπρωρο, θυμίζει ποίημα γραμμένο από ναυτικούς θεούς που ξεχάστηκαν στο χρόνο. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αισθανθεί την ανάγκη της εναρμόνισης του φυσικού χώρου με την ανθρώπινη κοινότητα. Κάθε πέτρα ήταν τοποθετημένη στη σωστή θέση, μέσα στο φως, χωρίς να προσβάλει το φυσικό τοπίο.

Αφήνοντας τον αρχαιολογικό χώρο κατευθυνόμαστε προς τις παραμυθένιες αμμουδιές του Δράκανου. Ακριβώς πάνω στο μονοπάτι φθάνοντας στο χαμηλότερο ύψωμα που κατεβάζει στις ανατολικές ακρογιαλιές του νησιού βρίσκεται το μικρό εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου. Η θέση είναι περίοπτη. Σίγουρα και δω κάποιος αρχαίος θεός θα είχε το καταφύγιό του.

Στην επιστροφή σταματάμε στην «Παναγιά». Είναι το χωριό στην πλαγιά του βουνού πάνω από τον Αγ. Κήρυκο κατάφυτο και καταπράσινο. Στη ρεματιά με τα πλατάνια λίγα μέτρα από το δρόμο, στη θέση «Κουζίνου», το τοπίο αλλάζει και έχεις την εντύπωση ότι βρίσκεσαι σε ορεινό χωριό. Πυκνά σκιερά πλατάνια στα τρεχούμενα νερά και νερόμυλους κατά μήκος της ρεματιάς δημιουργούν την αντίθεση με το γυμνό αιγαιοπελαγίτικο Δράκανο. Αλλά η έκπληξη ήταν η εκδήλωση «διαμαρτυρίας» που γινόταν σ’ αυτό το δροσερό τοπίο! Και εδώ η διαμαρτυρία συνοδεύεται από το τραγούδι και το χορό, γίνεται «πανηγύρι!» Προσφέρουν φαγητό και άφθονο κρασί σε όσους θέλουν να συμβάλουν στον αγώνα τους με τον οβολό τους. Οι εργαζόμενοι στο γηροκομείο, που απολύθηκαν από τη Μητρόπολη Σάμου, με τη συμπαράσταση και στήριξη των συντοπιτών τους μέσα από αυτή τη συμμετοχική εκδήλωση γνωστοποιούν τα αιτήματά τους και την αγωνιστικότητά τους!  Αίτημά τους : «Να μη κλείσει το Γηροκομείο και να ενταχθεί στην Τοπική Αυτοδιοίκηση». Σημειωτέον ότι το Γηροκομείο έχει κτιστεί σε μοναστηριακό κτήμα αποκλειστικά με την οικονομική προσφορά των Ικαριακών Αδελφοτήτων της διασποράς και την εθελοντική εργασία των κατοίκων. Άλλωστε σε ολόκληρο το νησί τα κοινωφελή έργα, (νοσοκομείο–Σχολεία–δρόμοι), έγιναν με την εισφορά των ξενιτεμένων και τα εργατικά χέρια των «αχαμνών».  Αδελφοσύνη-Κοινοκτημοσύνη–Ελευθερία! Αυτές είναι αρχέγονες αξίες και αρχές τις οποίες ανέδειξε ο Καριώτικος Λαός στον καιρό της «αφάνειας», τρεις αιώνες πριν τη Γαλλική επανάσταση, (1789), οι κάτοικοι της Ικαρίας ζούσαν «μυστικά» σε πρότυπες κοινότητες έχοντας αυτονομία, αυτάρκεια και ελευθερία! Αυτές τις κοινότητες ο Γάλλος σοσιαλιστής Ετιέν Καμπέ αποκάλεσε «Ικάριο Κομμουνισμό». Σύμφωνα με πηγές τον όρο αυτό χρησιμοποίησαν στα γραπτά τους κείμενα οι νεαροί τότε Μαρξ και Ένγκελς. Την Ικαρία είχε ως πρότυπό του και ο Καμπέ όταν μαζί με άλλους ιδεολόγους στις αρχές του 19^ου αιώνα προσπάθησε να δημιουργήσει κοινότητες κοινοκτημοσύνης. Ακόμη και ο παραδοσιακός καριώτικος χορός φέρει τα χαρακτηριστικά  αυτού του τρόπου ζωής που σημάδευσε την ιστορία του νησιού στους χρόνους της «αφάνειας». Τον χορεύουν αρχικά σκύβοντας, χαμηλώνοντας τον κορμό με τα χέρια σταυρωμένα και σφικτά, με βήματα  αργά, ταπεινά και κυκλικά σαν να θέλουν να κρυφτούν, να μη γίνουν αντιληπτοί από τους «εξωτερικούς δυνάστες”! Έτσι γίνονται ένα σώμα! Και ο χορός είναι βίωμα αναπαριστά την ιστορία μιας ζωής.

Με την εκστατική αύρα της πανηγυρικής ατμόσφαιρας συνεχίζουμε την περιήγησή μας στον Αγ. Κήρυκο και καταλήγουμε στις θαλάσσιες ιαματικές πηγές της Λευκάδας. Οι πηγές της Λευκάδας βρίσκονται πολύ κοντά στον Αγ. Κήρυκο και αποτελούν μαζί με τις άλλες γνωστές ιαματικές πηγές ένα από τα θαυμαστά φυσικά φαινόμενα του νησιού. Αυτή η θερμότητα που αναβλύζει μέσα από τη γη και σμίγει με την κρύα θάλασσα γίνεται ένα παιχνίδι πάλης των αντιθέτων. Πόση γεωθερμική ενέργεια μπορεί να αξιοποιηθεί εδώ! Μεταξύ μέρας και δειλινού απολαμβάνουμε αυτό το παιχνίδι των κυμάτων στον όρμο όπου η φύση γίνεται «απειλητική» και ταυτόχρονα «θεραπευτική».

Εδώ στα «Λουβιάρικα» υπήρχαν κοινοτικοί αυτοσχέδιοι πέτρινοι λουτήρες όπου έρχονταν οι λεπροί για να θεραπευτούν. Στην εποχή της χούντας ο Πατακός με το «μυστρί» του και τους συνεργάτες του απέσπασε βίαια από τους κατοίκους μεγάλη έκταση γης στο ωραιότατο πευκοδάσος της Λευκάδας για να κατασκευαστεί αυτό το «φαραωνικό» οικοδόμημα, του οποίου τα ερείπια βλέπουμε σήμερα. Το επιχείρημά του για να πείσει το λαό ήταν η «τουριστική και οικονομική ανάπτυξη του νησιού»!… Οι κοινοτικές υποδομές καταστράφηκαν και τα θειούχα θερμά νερά μεταφέρθηκαν στις πισίνες και στους λουτήρες του αντιαισθητικού συγκροτήματος. Το αποτέλεσμα ήταν να καταστραφεί το φυσικό τοπίο να καταχρεωθεί το Δημόσιο, (δηλ. εμείς που το πληρώνουμε αδρά), και αυτό το έργο να μη τελειώσει ποτέ. Σήμερα, “ανώνυμοι” και “επώνυμοι παράγοντες” σχεδιάζουν να τοποθετήσουν στην κορυφογραμμή του Αθέρα ανεμογεννήτριες υποσχόμενοι…, ενώ δεν έχουν να προσφέρουν τίποτε περισσότερο από την καταστροφή του φυσικού τοπίου…

Ιχνηλατώντας: Φραντάτο – Μαγγανίτης

Πρωί-πρωί το αγροτικό του Νίκου Πυλαρά, εκπροσώπου του Εξωραϊστικού Πολιτιστικού Συλλόγου Μαγγανιωτών, μας περιμένει για να μας μεταφέρει στην περιοχή του ορεινού χωριού «Φραντάτο». Ανηφορίζουμε μέσα σε πευκοδάσος και αναζητάμε το παλιό μονοπάτι που ενώνει το Μαγγανίτη με το Φραντάτο. Ψάχνοντας για το παλιό μονοπάτι διαπιστώνουμε ότι η βλάστηση είναι πυκνή και η διάβαση εμποδίζεται. Επίσης, σε πολλά σημεία το μονοπάτι διακόπτεται από το χωματόδρομο που έχει διανοιχτεί στην περιοχή. Κατευθυνόμαστε προς την «Αρνοπέζα» και μετά από δυόμιση ώρες φτάνουμε στο σημείο του «Παπουτσοκρύφτη»  όπου είναι ευδιάκριτο το μονοπάτι που κατεβάζει στο Μαγγανίτη. Ο ήλιος έχει αρχίσει να γίνεται επιθετικός αλλά η θέα από το βουνό στον πελαγίσιο νότο είναι μαγευτική! Έχουμε αρχίσει τη σηματοδότηση από τις πέτρες που συναντάμε καθώς ανεβαίνουμε το χωματόδρομο και στρίβουμε δεξιά για να συναντήσουμε το πέτρινο καλοδιατηρημένο μονοπάτι που ένωνε το Μαγγανίτη με το Φραντάτο πριν ανοιχτεί ο δρόμος στο οροπέδιο της «Αρνοπέζας». Και δω συναντάμε πολλά πετρώματα και αραιή βλάστηση. Σε ορισμένα σημεία χρειάζεται πολύωρη εργασία για να καθαριστεί το μονοπάτι από τα ρείκια κυρίως, που έχουν φουντώσει, και τα πουρνάρια. Είναι τόσο γοητευτικές οι διαδοχικές εικόνες του τοπίου που ξεχνάμε την κούραση και συνεχίζουμε. Αλλά και η περιπέτεια έχει την αίγλη της! (..μη ξεχνάμε στην Ικαρία βρισκόμαστε!…)

Μαζί μας στον καθαρισμό είναι και  η Σμάρω  από το Μαγγανίτη με την κόρη της. Διαβάζεις στη λάμψη των ματιών της τη συγκίνηση που αισθάνεται μετά από πολλά χρόνια στις «διαδρομές» των νεανικών της χρόνων. Καθώς κατεβαίνουμε, αφού σταματήσαμε πια τον καθαρισμό, κάνουμε μια μικρή στάση στο «Αποθεστράκι». Και εδώ το τοπωνύμιο κουβαλά την ιστορία του! Η Σμάρω , με τις αναμνήσεις που κουβαλούν τα παιδιά που μεγάλωσαν στα «γυμνά» νησιά, θυμάται τις στιγμές που εδώ εναπόθεταν το φορτίο και τα εργαλεία που κουβαλούσαν και κάθονταν να ξεκουραστούν πεζοπόροι και αγωγιάτες. Μη ξεχνάμε ότι δρόμοι εκτός από αυτά τα μονοπάτια άλλοι δεν υπήρχαν. Το μέρος δεν είναι τυχαίο. Η γη εδώ, που ξεκουράζεται το κορμί στη δροσιά των σκιερών δέντρων, στην αγκαλιά των βράχων, στο χείλος του γκρεμού με θέα το θαλασσόλουστο Μαγγανίτη, παίρνει το όνομά της από τις ανάγκες των ανθρώπων που ικανοποιεί. Το μονοπάτι αυτό από το λιθόστρωμά του σε μεγάλη έκταση δείχνει να ήταν από τα πιο παλιά και πολυσύχναστα. Και πράγματι, μας κατεβάζει στον Ταξιάρχη, στην πρώτη και παλαιότερη εκκλησία του οικισμού. Είναι αισθητή η εγκατάλειψη της περιοχής γύρω από το ναό που κάποτε έσφυζε από ζωή. Στο τέλος του μονοπατιού συναντάμε και το πρώτο πέτρινο δημοτικό Σχολείο. Ωραίο κτίριο με αισθητική αρμονία ανάμεσα στο ανθρώπινο και φυσικό στοιχείο! Τώρα είναι κλειστό και αυτό. Εδώ ακριβώς στα πλατάνια, στη βρύση με το πόσιμο νερό από το «Βρυχάρι» διασταυρώνονται τα μονοπάτια που συνέδεαν το Μαγγανίτη με το Φραντάτο και τις Ράχες.  Είναι απαραίτητη σε αυτό το σημείο η τοποθέτηση μιας ταμπέλας με τους δείκτες των διαδρομών. Η πορεία από  Μαγγανίτη–Φραντάτο διαρκεί τέσσερις ώρες. Είναι το «Μεγάλο Περιβόλι» ο πρώτος οικισμός στη γη του Μαγγανίτη.

Από εδώ ξεκινήσαμε τη σήμανση και τον καθαρισμό την πρώτη μέρα και εδώ σταματάμε. Είναι σα να γράψαμε ένα «ποίημα» αρχίζοντας και κλείνοντας  με τον ίδιο στίχο σε «σχήμα κύκλου». Είναι η δράση, η ενέργεια, η κίνηση, το παιχνίδι, ο ρόλος, η εμπειρία, η ζωή, το βίωμα που γίνονται γνώση. Είναι η αισθητηριακή αγωγή, η ομαδική δράση που γίνονται συμπόρευση, συμμετοχή, αλληλεγγύη, προσφορά, ψυχαγωγία, μέθεξις! Τα «φωτεινά» σημάδια αυτού του «ποιήματος» γίνονται «αστερισμός» στο αλφαβητάρι του Καριώτικου «Ουρανού»…….